Elke industriële revolutie verandert ook de manier waarop ons land eruit ziet. Kanalen, spoorlijnen, snelwegen, elektriciteitscentrales. We vinden het nu heel normaal, maar nog niet zo lang geleden, bestonden ze niet. Tegenwoordig gaat het over technologisering en digitalisering. Daarvoor zijn data onmisbaar. Niet dat data iets nieuws zijn, alle plannen die ooit zijn gemaakt, zijn gebaseerd op data. Maar we gaan naar een wereld waarin data onmisbaar worden.

Althans, dat wordt gezegd. Want hoe dat er dan precies uitziet, een wereld gestuurd door data, is lastig voor te stellen. Begin februari van dit jaar onthulden de Volkskrant en de Correspondent hoe de algoritmen van YouTube haar gebruikers langzaam radicaliseert. Niet alleen politiek, maar op elk gebied. Wie bijvoorbeeld kijkt naar een video over duursport krijgt steeds extremere video’s aanbevolen. Onschuldig bij hardlopen, maar ingrijpend waar het wel gaat over politieke onderwerpen. Het algoritme van YouTube beïnvloedt hiermee het gedrag van mensen, zonder dat daar een mens aan te pas komt. Het verandert zo de echte wereld.

Op dezelfde manier zullen op den duur ook processen in de stad kunnen worden beïnvloed. Het is bijvoorbeeld goed denkbaar dat algoritmen bepalen wie er wel en niet binnen een milieuzone mogen rijden, zonder dat daar een mens aan te pas komt. Of dat een algoritme bepaalt wie in aanmerking komt voor extra sociale hulp.

Om die analyses te kunnen maken, zijn betrouwbare data nodig. Dat is nog niet zo eenvoudig. Alleen de grote techbedrijven zijn hier serieus mee bezig, de overheid loopt hier nog ver achteraan. Als we echt willen komen tot een Realtime Omgevingsbeleid, wordt het verwerven en verwerken van data een nieuwe functie in de ruimtelijke ordening. In de stedenbouwkundige plannen die worden gemaakt, moet worden meegenomen hoe data worden verworven en werken. Heel praktisch moet worden nagedacht over sensoren en datawarehouses, maar de functie ‘dataverwerving’ moet ook juridisch en politiek worden gedefinieerd. De AVG heeft daar belangrijke stappen ingezet, maar als data steeds meer onmisbaar worden om de samenleving te laten functioneren, zullen er ook nieuwe ethische debatten ontstaan. Is het wel ethisch om je data niet te delen? Of is het ethisch om algoritmen te laten bepalen wie er de stad wel of niet in mag?

Voordat het verwerven en verwerken van data een nieuwe stedelijke functie is, moeten bestuurders, ontwerpers, bouwers en beheerders begrijpen wat data zijn en doen. Ik ben daarom blij met dit boek, omdat het een eerste stap is om dat begrip te kweken.

Jan-Willem Wesselink
Programmamanger Future City Foundation

Deze column komt uit het boek Data en Omgevingsbeleid, dat wij schreven naar aanleiding van een serie workshops over datagedreven beleid. Wilt u meer lezen? Klik hier om het boek (gratis) te bestellen.