Column door Anita Nijboer

Sinds een aantal jaren houd ik me bezig met smartcityregelgeving, waarbij mijn uitgangspunt telkens is: hoe zorg je ervoor dat je de mogelijkheden benut die de technologie biedt terwijl je er tegelijkertijd voor zorgt dat onze waarden/mensenrechten niet in het gedrang komen? Voor gemeenten heb ik in ons vorige boek een modelverordening voor smartcitytechnologie geschreven en in dit boek heb ik uiteengezet welke regelgeving verder nog nodig is.

De uitzending van televisiemaker Arjen Lubach over de ‘fabeltjesfuik’ ging precies over het spanningsveld tussen deze waarden en heeft mij enorm aan het denken gezet. Voor degenen die het niet gezien hebben: Lubach legt uit dat wanneer je googelt op een onderwerp en daar informatie over leest, een algoritme ervoor zorgt dat je telkens meer informatie uit dezelfde hoek krijgt, zodat je blijft lezen en doorklikken. Omdat sensatieverhalen beter de aandacht trekken, krijg je die eerder voorgeschoteld dan feitelijke doorwrochte berichten. Lubach liet zien dat je binnen 10 minuten, in een aantal kliks van een vraag over coronatests naar de vreemdste complottheorieën gaat, bijvoorbeeld over het via vaccinaties implanteren van chips die ons controleren. En voor je het weet, zie je alleen nog maar video’s en berichten van Lange Frans en Robert Jensen. Een belangrijk punt dat Lubach daarbij maakte, is dat je denkt dat je objectief onderzoek aan het doen bent maar dat je eigenlijk gestuurd wordt door robots. En omdat dit op grote schaal gebeurt, zijn er nu in korte tijd steeds meer mensen in enge complottheorieën gaan geloven, met alle excessen van dien. Hij legde de vergelijking met een supermarkt waar je opeens alleen maar paprikachips zou kunnen kopen als je een Red Bull koopt, terwijl een ander alleen nog maar broccoli ziet wanneer hij links gedraaide yoghurt koopt. We leven met elkaar steeds meer in parallelle werelden waarbij we telkens ons eigen wereldbeeld herbevestigd zien, zonder dat we doorhebben dat dat gebeurt. Volgens Lubach is censuur niet de oplossing en zouden de techbedrijven dit probleem zelf moeten oplossen.

Iedereen die mij kent, zal het niet verbazen dat ik vind dat de overheid hier ook een sturende rol in zou moeten hebben. Door regels te stellen aan de werking van dit soort algoritmen. Maar dan komt het moeilijkste dilemma. Hoe dan? Door complottheorieën te verbieden? Daarmee breng je de vrijheid van meningsuiting en de vrije nieuwsgaring in gevaar. Binnen bepaalde grenzen mogen natuurlijk best vreemde ideeën worden verkondigd en gelezen. Flat earthers doen bijvoorbeeld niemand kwaad, hoe onzinnig die platteaardetheorie ook is. Of zou je het beste kunnen verplichten dat het algoritme zo wordt ingesteld dat het informatie van alle kanten belicht? En geldt dat dan altijd? Dus als ik informatie opzoek over black lives matter moet ik dan ook opeens informatie over de andere kant zien? Wie bepaalt welke meningen goed zijn en welke kanten het waard zijn om ook te belichten?

Of moet je misschien algoritmen die telkens nieuwe sensatieberichten laten zien volledig verbieden zodat maximale autonomie kan worden bewerkstelligd en je niet geleid en gestuurd wordt bij je internetresearch? Daarmee missen we ook een handige researchtool. Ligt de oplossing misschien in ‘kennis over technologie” waarbij bij de doorklikbare informatie een disclaimer staat: Let op deze informatie krijgt u op basis van u zoekgedrag; u bent niet objectief research aan het doen? Of moeten we het zoeken in een combinatie van al deze oplossingen. Verplicht factchecken, bepaalde schadelijke niet op feiten gebaseerde informatie verbieden, een disclaimer verplicht stellen, verschillende standpunten belichten.

Wat mij betreft onderstreept dit voorbeeld het belang om na te blijven denken op welke manier we onze waarden blijven beschermen. Maar ja, die mening krijg ik vast en zeker ook steeds herbevestigd van een algoritme …

Anita Nijboer
Partner en advocaat bij Kennedy Van der Laan

Dit is een voorpublicatie uit het boek ‘Zo bestuur je een slimme stad – De democratie versterken met een digitaliserende samenleving’, van de Future City Foundation. Wilt u meer lezen? Klik hier om het boek (gratis) te bestellen.