Column door Jos van Winkel

Er bestaat een mooie grafiek die onze beleving van exponentiële verschijnselen verklaart. De basislijn is lineaire groei. Natuurlijk, groei is verandering en dus onwennig maar toch: dat kunnen we vatten. Meten is weten, alles onder controle. Exponentiële groei daarentegen veroorzaakt dubbele verwarring. Eerst is er teleurstelling, omdat de ontwikkeling sterk achterblijft bij de verwachting. ‘Wat levert die smart city van jou nou helemaal op?’, hoor je sommige bestuurders, als je tijd en geld voor innovatie wil vrijmaken. En vervolgens is er disruptie, omdat de groei ver bóven de verwachting uitgaat. Dat kunnen we niet vatten: ‘Wat overkomt ons nou?!’ Paniek.

Met een boek over ‘slim besturen’ stort de Future City Foundation zich op een aanstekelijke manier in dit ravijn tussen begrip en paniek. De stijl van de exercitie is speels en ondernemend. Is het ravijn te eng? – dan leren we je bungeejumpen. Nieuwsgierig en vermetel wordt gezocht naar betere interpretaties van ‘wat ons overkomt’: de bestuurder krijgt met voorbeelden en tools een brug naar de toekomst.

Feit is dat exponentiële ontwikkelingen onze toekomst steeds meer beheersen. Er wordt ook meer over uitgelegd, van het R-getal in de coronacrisis tot en met de tipping points in de klimaatcrisis. Dat woord crisis geeft eigenlijk al aan hoe ver het exponentiële buiten onze lineaire belevingswereld staat. Een crisis lijkt iets wat ons overkomt. Het is een megaklus om mensen een crisis te laten zien als exponentieel gevolg van het eigen gedrag, zoals bij de corona- en de klimaatcrisis. Ga er maar aan staan als bestuurder.

Bestuurders krijgen het pas écht moeilijk als ook hun eigen lineaire wereld niet meer houdbaar is. Als bestuurlijke rituelen niet meer werken. Als er door de algehele versnelling geen tijd meer is voor uitgebreide masterplannen of nog eens een
parlementaire commissie. Het hele bestuur wordt op z’n kop gezet als hiërarchische gezagsverhoudingen oplossen in de horizontale netwerksamenleving. Neem de traditie van het afrekenen op resultaten. Een bestuurder wordt geacht een gepland, gekwantificeerd doel te behalen, maar halverwege is de wereld veranderd. Een bestuurder wordt geacht elke pilot tot een succes te maken, maar we leven in een start-upwereld: veel proberen, snel mislukken, adaptief innoveren. Het New Public Management was al langer passé. Met The Audit Society: Rituals of Verification werd het demasqué van de control-ideologie ingezet. Dát levert pas weinig op.

Waar moeten bestuurders het dan wel zoeken, als innovatie flexibiliteit afdwingt en interpretatie op bungeejumpen lijkt tussen begrip en paniek? In Amersfoort hebben we gemerkt dat de interactie met de stad de kern vormt van het geheim. Hoe meer je samen optrekt in innovatieprocessen, hoe minder de behoefte om in de valkuilen van prestatiemeting te trappen. Besturen is bijsturen, dat doe je iedere dag. Flexibiliteit vereist dicht op de bal blijven, innovatie vereist veel interactie met de stad en gaandeweg veel leren van elkaar. De energie die daarmee vrijkomt is exponentieel in het kwadraat. De zon gaat erdoor schijnen.

Jos van Winkel
Hoofd Bestuur, Strategie en Veiligheid bij de gemeente Amersfoort

Dit is een voorpublicatie uit het boek ‘Zo bestuur je een slimme stad – De democratie versterken met een digitaliserende samenleving’, van de Future City Foundation. Wilt u meer lezen? Klik hier om het boek (gratis) te bestellen.