Onze leefomgeving is onlosmakelijk verbonden met de digitale wereld. Maar welke maatschappelijke veranderingen brengt dat zich mee? Welke kansen en bedreigingen biedt digitalisering? Hoe kunnen we digitalisering inzetten voor een meer duurzame samenleving? De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur publiceerde begin dit jaar een advies aan de overheid waarin ze pleit om meer aandacht te hebben voor de veranderingen die digitalisering teweeg brengt in onze fysieke leefomgeving. In haar digitaliseringsbeleid moet de overheid duurzaamheid nadrukkelijker meenemen. Andersom moet het potentieel van digitale technologie beter worden benut voor de duurzaamheidstransities. Dit pleidooi sluit aan bij de concrete tools en procesvragen voor de slimme stad van de toekomst van de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’. Daarom organiseerde de Rli samen met Jan-Willem Wesselink, de programmanager van de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ en van de Future City Foundation een webinar, waarin vooral het gesprek met de deelnemers centraal stond. In een workshop gingen we met elkaar in gesprek over de maatschappelijke veranderingen van digitalisering en haar kansen en bedreigingen. Dit leverde interessante inzichten op en graag geven we u naar aanleiding daarvan een paar leestips.

Voor wie meer wil lezen over de link tussen digitalisering en verduurzaming verwijzen wij graag naar paragraaf 2.1 ‘Invloed van digitalisering op duurzaamheid leefomgeving’ in het advies Digitaal Duurzaam. Daar leest u dat digitalisering de leefomgeving verandert, maar niet vanzelfsprekend op een duurzame manier. In hoofdstuk 3 ‘Benutting van digitale technologie en data voor duurzaamheidsopgaven’ leest u hoe digitale technologie en data onmisbaar zijn voor duurzaamheidsopgaven.

Digitalisering verandert onze stedelijke leefomgeving en daarom kijken wij ook vanuit de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ naar de kansen van digitalisering voor verduurzaming. Zo ontwikkelen we vanuit onze werkgroep Smart mobility instrumenten voor meer duurzamere vervoer en proberen we processen in te zetten om samen niet alleen een slimme, maar ook een groene en gezonde stad te creëren. Ook in onze partnerprojecten zetten we ons in voor duurzaamheid. Een van de partners van de Future City Foundation, Waterschap Vallei en Veluwe, gebruikt slimme technologie om rioolwaterzuivering efficiënter en slimmer te organiseren.

Bij kansen en bedreigingen van digitalisering voor duurzaamheid en de fundamentele veranderingen die digitalisering teweeg brengt, wezen veel deelnemers op problemen met privacy, cyberveiligheid en marktmacht. In de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ onderzoeken we hoe we privacy en ethische dilemma’s goed kunnen borgen. Als we willen dat onze steden leefbaar blijven, moeten we gebruik maken van de nieuwste technieken. Maar we willen wel dat dat op een democratische manier gebeurt. Belangrijk is dat we digitalisering niet alleen aan de markt overlaten, maar dat gemeentes en andere overheden een meer regiepakkende rol gaan uitvoeren. Zo willen we de kansen van digitalisering benutten, zonder dat we de bedreigingen uit het oog verliezen.

In het advies Digitaal Duurzaam merkt de Rli op in het digitaliseringsbeleid dat er relatief veel aandacht uitgaat naar people (privacy) en profit (marktverstoring, mededingingsrecht) en minder naar planet. Hierover leest u in paragraaf 4.1 ‘duurzaamheid onderbelicht in digitaliseringsbeleid’.

Hoe draagt digitalisering bij aan procesverbetering (beter doen wat we al doen)? Als antwoord hierop wezen veel deelnemers op betere informatievoorziening (dataverzameling), bijvoorbeeld voor assetinformatie over de openbare ruimte en betere samenwerking tussen verschillende domein, zoals duurzame systemen voor energie, goederenlogistiek e.d.  Actuelere informatie kan uiteindelijk ook leiden tot het maken van beter onderbouwde beslissingen op bestuurlijk niveau. In het Future City boek ‘Zo bestuur je een slimme stad’ kunt u lezen hoe 13 visionaire bestuurders inzien dat digitalisering en technologisering niet alleen de inhoud van hun werk, maar ook de manier van werken verandert.  Digitalisering biedt veel kansen om de democratie te versterken door burgers meer te betrekken bij bijvoorbeeld het verzamelen en analyseren van data. Ook zien de workshopdeelnemersveel kansen om de burgers meer te betrekken. Ook in het Rli-rapport komt naar voren dat digitale platformen, die de vraag naar en aanbod van goederen, diensten, informatie of kennis met elkaar verbinden, een cruciale spilfunctie zijn gaan vervullen in de leefomgeving. Hoe dit werkt leest u in paragraaf 2.2 ‘Spilfunctie van digitale platformen’.

Het verzamelen van data biedt de inwoners inzicht in hun eigen leefomgeving en geeft aan hoe ze deze kunnen versterken. Voor gemeenten (en andere overheden) biedt dit het voordeel dat ze hun beleid en dienstverlening veel preciezer kunnen afstemmen op de werkelijkheid (op meetresultaten in plaats van op aannames) en daardoor veel effectiever kunnen werken. De werkgroep ‘Meet-je-stad: Hoe betrek en activeer je burgers’ van de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ onderzoekt hoe je burgers beter meekunt nemen. Ook het project SCOREwater waar de Future City Foundation een meewerkt, onderzoekt samen met de gemeente Amersfoort, Göteborg (Zweden) en Barcelona (Spanje) de mogelijkheden van burgermeetinitiatieven voor een meer klimaat adaptieve stad.

De vele vragen omtrent datagebruik en standaardisering kregen ook veel aandacht in het webinar. Wie mag welke data gebruiken en hoe? Hoe zorg je dat data uitgewisseld wordt? Wie neemt de regie? Zie paragraaf 6.3 ‘Interventies op de datalaag’ van Digitaal Duurzaam voor wat de rijksoverheid hieraan kan doen.

Dit zijn ook procesvragen waar de partners in de City Deal aan werken. Er bestaan allerlei soorten uniforme uitgangspunten zoals afspraken, standaarden en normen. Elk vakgebied heeft ze. Maar voor nieuwere vraagstukken rondom data en de slimme stad, bestaan ze soms nog niet. Daarvoor moeten we de uitgangspunten bedenken. Dat kan heel simpel via een (NEN)-norm, maar ook in een verordeningen of in (Europese) wetgeving. Bij veel technische afspraken is de standaard op zich al een manier van een procesafspraak. Als we allemaal dezelfde technische standaarden gebruiken voor bijvoorbeeld het opslaan van een bepaald soort data, zijn die data beter met elkaar te vergelijken. Ook kwam tijdens het gesprek naar voren dat gemeentes vaak apart te werk gaan en daarbij nauwelijks samenwerken. Op verschillende niveaus zijn er initiatieven om dat te veranderen. Bijvoorbeeld vanuit de G40 themagroep Smart Cities en met de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’, waarbij overheden, bedrijven en kennisinstellingen met elkaar samenwerken.

Kortom, er valt nog veel te winnen op het terrein van digitalisering en duurzaamheid. Kansen worden nog te weinig benut en er is nog niet voldoende regie vanuit de verschillende overheden. Maar er is een kentering gaande, want er komt steeds meer aandacht voor de impact van digitalisering. Het grote aantal deelnemers van dit webinar biedt hoop voor de toekomst voor een meer duurzame en democratische samenleving. 

Wilt u meer weten? Lees dan verder. 

Het hele Rli rapport vindt u hier.

Over de processen van de City Deal, ‘Een slimme stad, zo doe je dat’ kunt u ook verder lezen.

 En hier vindt u de publicaties van de Future City Foundation over de slimme stad. 

En dit is de presentatie van de Rli van Pieter Hooimeijer: 210420 Presentatie Rli – Digitaal Duurzaam